Dieta i suplementacja przy osteoporozie

Osteoporoza jest nazywana chorobą cywilizacyjną. To układowa choroba szkieletu, charakteryzująca się niską masą kości i ich zwiększoną podatnością na złamania. Jaką dietę stosować w przypadku tego schorzenia? Które suplementy wybrać, by poczuć się lepiej? Materiał na ten temat przygotowała nasza dietetyk Ewa Gębka.

Typy osteoporozy

Wyróżniamy dwa typy osteoporozy:

• Osteoporoza pierwotna – zazwyczaj niezależna od nas, uwarunkowana genetycznie i geograficznie. Można tutaj zaliczyć proces starzenia się, drobną budowę kostno-szkieletową, usunięcie jajników u kobiet, jasną cerę, wczesną amenorheę, alergię na mleko i jego przetwory, szczupłą budowę ciała z małą ilością tkanki tłuszczowej, nierództwo.

• Osteoporoza wtórna – do grupy czynników ryzyka w występowaniu osteoporozy wtórnej należy zaliczyć choroby endokrynologiczne (nadczynność przytarczyc, nadczynność kory nadnerczy, nadczynność tarczycy), choroby gastroenterologiczne (zaburzenia trawienia i/lub wchłaniania, wycięcie żołądka lub jelit, przewlekłe hepatopie), choroby hematologiczne (białaczka szpikowa, chłoniak, szpiczak mnogi), wrodzone choroby tkanki łącznej czy choroby nefrologiczne.

Jak zapobiegać osteoporozie?

• Ruszaj się

Utrata masy kostnej spowodowana jest brakiem aktywności fizycznej.

• Ogranicz kawę oraz herbatę

Spożywanie więcej niż 2 filiżanek kawy lub 4 filiżanek herbaty dziennie zwiększa ryzyko złamań osteoporotycznych.

• Ogranicz spożycie alkoholu

Udowodniono, że działa on toksycznie na osteoblasty, przerywając w ten sposób cykl procesu przebudowy kości.

• Rzuć palenie

Palenie papierosów należy do głównych czynników ryzyka wystąpienia osteoporozy. Palenie tytoniu wiąże się ze zmniejszeniem gęstości kości.

• Zadbaj o odpowiednią dietę

Szczególną uwagę należy zwrócić na podaż wapnia, witaminy D3, białka, potasu i magnezu. Do prawidłowej budowy układu kostnego potrzebna jest także witamina K oraz witamina C, która jest wykorzystywana w tworzeniu kolagenu.

Leczenie osteoporozy

W leczeniu osteoporozy ogromne znaczenie ma właściwe odżywianie. Jego kluczowym zadaniem jest dostarczenie organizmowi wszystkich składników odżywczych, które wpływają na budowę i stan mineralny kości.

Leczenie farmakologiczne osteoporozy

Najczęściej stosowanymi lekami w farmakoterapii osteoporozy są kwasy bisfosfonowe, obok których dodatkowo stosuje się suplementację wapniem i witaminą D3, kontrolowaną regularnymi badaniami krwi. W leczeniu osteoporozy stosuje się również leki proanaboliczne, takie jak teryparatyd, oraz leki o mieszanym mechanizmie działania np. ranelinian strontu.

Co suplementować, aby wzmocnić układ kostny?

 Wyodrębniono kilka składników odżywczych, które odgrywają zasadniczą rolę w procesie wzrostu tkanki kostnej:

• witamina D3 – reguluje homeostazę wapniowo-fosforanową, a przez bezpośredni wpływ na osteoblasty (komórki, które tworzą kość), komórki mięśniowe i nerwowe – zmniejsza ryzyko złamania. Główna rola witaminy D w mineralizacji kośćca polega na zapewnieniu odpowiednich stężeń wapnia i fosforu we krwi.

• wapń – odpowiednia podaż wapnia już w okresie wzrastania jest niezbędna do właściwej mineralizacji kośćca i odpowiada za osiągnięcie szczytowej masy kostnej. W wieku dorosłym wapń warunkuje utrzymanie optymalnej masy kostnej, zapobiegając wystąpieniu osteoporozy.

• magnez –  ma znaczenie w profilaktyce oraz leczeniu osteoporozy, ponieważ bierze udział w wielu procesach związanych z ochroną, wzmacnianiem i przebudową układu kostnego. Dotychczasowe badania wskazują, że niedobór tego pierwiastka jest jednym z czynników ryzyka rozwoju osteoporozy w okresie postmenopauzalnym.

• witamina B6 –  bierze udział w syntezie kolagenu i w przemianach wapnia. Niedobór tej witaminy hamuje proces kostnienia i osłabia kości.

• potas – znaczenie potasu w diecie zapobiegającej osteoporozie można uzasadnić tym, że jest on głównym składnikiem płynu wewnątrzkomórkowego oraz pierwiastkiem, który może wpływać na homeostazę wapniową ustroju ludzkiego. Wysokie spożycie potasu lub jego suplementacja w przypadku niedoborów  może wpływać ochronnie na tkankę kostną, ponieważ obniża wydalanie wapnia z moczem, a w konsekwencji przyczynia się do powstania dodatkowego bilansu wapnia w organizmie. Może to skutkować zwiększeniem BMD (mineralnej gęstości kości) i obniżeniem tempa resorpcji tkanki kostnej.

• witamina c – kwas askorbinowy wpływa na procesy związane z mnożeniem się i różnicowaniem osteoblastów (komórek, które tworzą kość) oraz na przyspieszenie wzrostu i wydłużenie czasu ich przeżycia. W skutek niedoboru witaminy C występują zaburzenia w tworzeniu spirali kolagenu, zmniejszenie ilości wytwarzanych włókien kolagenu i zakłócenia ich struktury, co z kolei prowadzi do wielu patologicznych zmian w obrębie tkanki kostnej. Witamina C zwiększa wchłanianie wapnia, żelaza i magnezu, dzięki czemu także jest składnikiem niezbędnym w profilaktyce osteoporozy.

• białko – wpływa na stan tkanki kostnej poprzez udział w syntezie kolagenu i innych białek macierzy, czynników wzrostu, insuliny, potrzebnych w procesie tworzenia kości. Udowodniono, że udział białka w diecie w ilości 1,2 g/kg m.c. zmniejsza utratę masy kostnej, zmniejsza ryzyko złamań oraz skraca czas rehabilitacji, po jakimkolwiek złamaniu.

• witamina K – wykazano, że suplementacja witaminą K zwiększa mineralną gęstość kości u kobiet z kompensacyjnym złamaniem kręgosłupa, a u kobiet po menopauzie nasila proces tworzenia się kości.

• wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 – kwasy te od dawna wymieniane są jako niezbędny element prawidłowej diety we wszystkich grupach wiekowych. Wyniki najnowszych badań potwierdzają ich skuteczność również w prewencji osteoporozy.

• kolagen – stanowi ok. 30% wszystkich białek występujących w organizmie człowieka. Po dwudziestym piątym roku życia, w wyniku procesu starzenia, poziom kolagenu jest coraz mniejszy, co może powodować wiele schorzeń kości i stawów. Suplementy diety zawierające hydrolizat kolagenu stymulują syntezę kolagenu w stawach i kościach. Badania wykazały, że suplement ten jest pomocny w leczeniu osteoartrozy i osteoporozy.

Bibliografia:

1. Świderski, F., M. Czerwonka, and B. Waszkiewicz-Robak. “Hydrolizat kolagenu-nowoczesny suplement diety.” Przemysł Spożywczy 63.4 (2009): 42-44.
2. Pawlikowski, Maciej. “Osteoporoza jako źródło mineralizacji tkanek: wyniki badań nad osteoporozą i rozpuszczaniem mineralizacji tętnic.” Auxiliary Sciences in Archaeology, Preservation of Relics and Environmental Engineering 19 (2015): 1-22.
3. BOLANOWSKI, JANUSZ, and MAREK BOLANOWSKI. “Znaczenie wapnia i witaminy D w profilaktyce i leczeniu osteoporozy.” Advances in Clinical and Experimental Medicine 14.5 (2005): 1057-1062.
4. Białokoz-Kalinowska, Irena, et al. “Dieta w profilaktyce osteoporozy–zalecenia i kontrowersje.” Pediatria i Medycyna Rodzinna 4.9 (2013): 350-356.
5. Dobosz, Agnieszka, Agnieszka Smektała. „Osteoporoza-patofizjologia, objawy, profilaktyka i leczenie”. Farmacja Polska 76.6 (2020): 344-352.
6. Janiszewska, Mariola, et al. “Osteoporoza jako problem społeczny–patogeneza, objawy i czynniki ryzyka osteoporozy pomenopauzalnej.” Probl Hig Epidemiol 96.1 (2015): 106-114.
7. Platta, Anna. “Rola żywienia w profilaktyce i leczeniu osteopenii i osteoporozy u kobiet.” SJ GMU 86 (2014): 16-28.
8. Białokoz-Kalinowska, Irena, et al. “Dieta w profilaktyce osteoporozy–zalecenia i kontrowersje.” Pediatria i Medycyna Rodzinna 4.9 (2013): 350-356.
9. Gawęcki, Jan, Stanisław Berger, and Anna Brzozowska. Żywienie człowieka. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.