Czy odżywki białkowe są zdrowe?

W jakich sytuacjach warto sięgnąć po odżywki białkowe? Kto jest narażony na niedobory? Czy odżywki białkowe są zdrowe? Na te i inne pytania, które często nurtują osoby dbające o dietę, odpowiada nasza dietetyk, mgr Ewa Gębka!

Czym są białka i jaką rolę pełnią w diecie?

Białko jest podstawowym makroskładnikiem diety człowieka. Jest dużą wielocząsteczkową molekułą, składającą się z łańcuchów prostszych związków – aminokwasów, połączonych wiązaniami peptydowymi. Pod względem chemicznym, białka składają się z węgla, tlenu, azotu, wodoru, siarki i fosforu. Właściwości i funkcje białek są zależne od ich struktury.

Białka pełnią wiele funkcji w naszym organizmie, m.in.:

• są niezbędne do rozwoju i procesów wzrastania młodych organizmów,
• uczestniczą w regulacji ekspresji genów,
• biorą udział w regulacji wielu procesów metabolicznych,
• są przeciwciałami, które biorą udział w procesach odporności komórkowej i humoralnej organizmu,
• transportują tlen (hemoglobina), żelazo (transferryna), oraz wiążą retinol,
• są elementami kurczliwymi mięśni (miozyna, aktyna), biorą udział w naprawie tkanek,
• uczestniczą w procesach widzenia (opsyna), przenosząc bodźce świetlne do zakończeń układu nerwowego,
• decydują o regulacji równowagi kwasowo-zasadowej, zapewniają optymalne pH krwi,
• ich zadaniem jest także uzupełnianie stałych strat azotu białkowego wynikających z funkcjonowania organizmu: wydalania z moczem, kałem, w trakcie pocenia, złuszczania naskórka, nabłonka przewodu pokarmowego, w nasieniu, w płynie menstruacyjnym, w wydychanym powietrzu czy związanych ze wzrostem włosów i paznokci,
• uczestniczą w syntezie wielu hormonów i biologicznie czynnych związków, takich jak adrenaliny i noradrenaliny, hormonów tarczycy (tyroksyny i trijodotyroniny), serotoniny, histaminy.

Czytaj też: Białko dla sportowców – co daje i dlaczego warto je pić?

Niedobory białka – objawy

Prawidłowe i zgodne z zapotrzebowaniem spożycie białka ma podstawowe znaczenie dla zdrowia człowieka. Niekiedy zawartość białka w organizmie człowieka jest zmniejszona, co może być spowodowane:

– zwiększonym zapotrzebowaniem na białko spowodowanym stresem lub infekcją,

– sytuacją społeczną danej osoby, niepełnosprawnością lub starszym wiekiem,

– nieprawidłową dietą ubogą w białko,

Niedobory białka mogą również występować w sytuacji, kiedy gęstość białka w stosunku do energii jest w diecie zbyt mała lub jakość aminokwasów jest niska. Skrajnymi formami niedożywienia białkowo-energetycznego (PEM – protein-energy malnutrition) są jednostki chorobowe: marasmus i kwashiorkor.

Niedożywienie typu marasmus  związane jest z niedoborami białkowo-energetycznymi.  Ten rodzaj niedożywienia wynika z długotrwałego głodzenia, urazów i stanów pooperacyjnych. Jego następstwem jest:

• zmniejszenie masy ciała,
• skóra sucha, pomarszczona,
• osłabienie siły mięśniowej,
• niedokrwistość,
• spadek odporności,
• upośledzenie funkcji oddechowej, krążenia oraz trawienia i wchłaniania,
• znaczne upośledzenie wzrostu u dzieci.

Kwashiorkor rozwija się głównie w przypadku niedoboru białka w stosunku do energii. Cechą charakterystyczną jest:

• występowanie obrzęków,
• zwiększony katabolizm,
• uszkodzenie syntezy albumin,
• stłuszczenie wątroby,
• zmiany w pigmentacji i strukturze włosów, kruchość włosów, wypadanie,
• jadłowstręt,
• twarz ,,księżycowata’’,
• w przypadku dzieci występuje wówczas zahamowanie procesów rozwoju.

Odżywki białkowe a zdrowie

Odżywki białkowe stanowią skoncentrowane źródło białka, uzupełniając proteiny przyjmowane w codziennych posiłkach. Białka serwatkowe otrzymywane są z mleka i zawierają sporo niezbędnych aminokwasów przyczyniając się m.in. do regeneracji mięśni. Białko to może wspomagać również układ odpornościowy.

Podobne właściwości posiada kazeina również pochodząca z mleka. Odżywki białkowe roślinne stanowią natomiast dobre rozwiązanie dla wegan i osób o wysokim poziomie cholesterolu – udowodniono, że 25 g białka sojowego dziennie pomaga obniżyć poziom cholesterolu. Inne roślinne białka, takie jak groch, ryż, konopie czy drożdże łączy się ze sobą, dzięki czemu zapewniają one pełen zakres niezbędnych aminokwasów.

Odżywki białkowe mogą okazać się korzystne, szczególnie dla osób z wysokim zapotrzebowaniem na białko (np. sportowcy), osób stosujących dietę z bardzo niskim spożyciem kalorii, czy też dla tych, którzy nie są w stanie zdobyć wystraczającej ilości białka jedynie z posiłków (np. dieta wegańska lub wegetariańska).

Odżywki białkowe działają w ten sam sposób, co spożywanie białka z pożywienia. Nie są szkodliwe, jeśli spożywamy je zgodnie ze swoim zapotrzebowaniem na proteiny.

Skutki uboczne nadmiaru białka

Nadmiar białka nie jest wskazany, gdyż azot niewykorzystany do budowy białek ustrojowych musi zostać wydalony z organizmu. Białko niezużyte do celów budulcowych może ulec spalaniu, dając energię, może zostać zmagazynowane w postaci tkanki tłuszczowej.

Nadmiar azotu, który z białka powstaje, będzie z kolei obciążać wątrobę i nerki. Ponadto zbyt wysokie spożycie białka przyczynia się do wzrostu wydalania wapnia, co zwiększa ryzyko osteoporozy. Może również zwiększać ryzyko powstawania kamieni nerkowych.

Bibliografia:

1. Jarosz, Mirosław, et al. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Warszawa, Poland: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny, 2020.
2. Ciborowska, Helena, and Rudnicka A. Dietetyka. “Żywienie zdrowego i chorego człowieka.” Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
3. Gawęcki, Jan.’’ Żywienie człowieka. Tom 1. Podstawy nauki o żywieniu’’. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.
4. Bean Anita ,,Żywienie w sporcie. Kompletny przewodnik.’’ Wydawnictwo Zysk i S-ka (2017).