Jaka dieta przy zespole jelita drażliwego?
Zespół jelita nadwrażliwego (IBS, irritable bowel syndrome) jest przewlekłą chorobą czynnościową, w której nawracające bóle brzucha mają związek z defekacją lub ze zmianą częstości wypróżnień i/lub konsystencją stolców. Zespół jelita drażliwego występuje na całym świecie. Szacuje się, że dotyka on ok. 1-20% osób w krajach wysokorozwiniętych. Co więcej, jelito drażliwe występuje w każdym wieku, najczęściej w trzeciej i czwartej dekadzie życia. Sprawdź, jaka dieta przy zespole jelita drażliwego jest zalecana.
Jaka dieta przy zespole jelita drażliwego?
Jelito drażliwe – jak rozpoznać?
Obecnie, aby rozpoznać zespół jelita nadwrażliwego stosuje się tzw. Kryteria Rzymskie IV. Według tych kryteriów zespół jelita nadwrażliwego (IBS) dzieli się na cztery podtypy. Dodatkowo podział ten oparty jest na konsystencji stolca (bez stosowania środków przeciwbiegunkowych lub przeczyszczających).
| POSTACIE ZESPOŁU JELITA DRAŻLIWEGO | |
| TYP | POSTAĆ |
| IBS-C | Z dominującym zaparciem |
| IBS-D | Z dominującą biegunką |
| IBS-M | Mieszana |
| IBS-U | Niezróżnicowana (niesklasyfikowana) |
Żeby rozpoznać zespół jelita drażliwego, konieczne jest występowanie bólu brzucha, który nawraca minimum jeden dzień w tygodniu przez ostatnie trzy miesiące, któremu towarzyszą co najmniej dwie z następujących cech:
• ból brzucha związany z defekacją
• ból brzucha związany ze zmianą częstotliwości wypróżnień
• ból brzucha związany ze zmianą konsystencji stolca
Dodatkowo kryteria muszą być spełnione przez ostatnie 3 miesiące, z początkiem objawów co najmniej pół roku przed rozpoznaniem.
Jelito drażliwe objawy
Przede wszystkim będzie to wyżej wymieniony ból brzucha o różnej i zmiennej lokalizacji, ale najczęściej umiejscowiony w podbrzuszu. Dodatkowo można zaobserwować:
• wzdęcia
• uczucie parcia w odbycie
• pilną potrzebę wypróżnienia
• uczucie niepełnego wypróżnienia
• zmianę liczby oddawanych stolców
• nieprawidłowe uformowanie i/lub obecność śluzu w stolcu
Często u osób z jelitem drażliwym obserwuje się również występowanie depresji, drażliwość, osłabienie, niedobory pokarmowe, niedokrwistość oraz brak siły mięśniowej.
Warto przeczytać również: Dieta przy anemii z niedoboru żelaza
Zespół drażliwego jelita dieta
Jelito drażliwe to schorzenie przewlekłe. Według badaczy u większości osób objawy nawracają, czasami nawet przez całe życie. Przyczyna tej choroby nie jest do końca poznana i może być złożona. Wśród czynników wpływających na zespół jelita drażliwego wymienia się na przykład: zaburzenie funkcjonowania połączeń na osi jelito-mózg. Co ważne na jelito drażliwe wpływa również zaburzona mikrobiota jelitowa, czynniki infekcyjne, psychogenne, stres. Dodatkowo stres jest nie tylko czynnikiem rozwoju zespołu jelita drażliwego, ale utrudnia znaczenie jego leczenie. Co więcej znaczącą rolę w rozwoju zespołu jelita nadwrażliwego odgrywa niewłaściwa dieta.
Jaka dieta przy zespole jelita drażliwego?
Nie ma jednej uniwersalnej diety dla osób zmagających się z zespołem jelita nadwrażliwego. Co więcej, leczenie żywieniowe przy jelicie drażliwym wymaga indywidualnych zaleceń żywieniowych, które biorą pod uwagę samopoczucie, preferencje żywieniowe, możliwość przygotowywania posiłków. Dodatkowo często pomocna jest również psychoterapia, aktywność fizyczna, zwłaszcza przy postaci zaparciowej, farmakoterapia oraz odpowiednia suplementacja. Dobrym rozwiązaniem jest również prowadzenie dzienniczka żywieniowego, aby móc określić, które produkty w diecie nam nie służą.
Dieta przy zespole jelita drażliwego – woda
Zarówno w postaci zaparciowej jak i biegunkowej najważniejszym zaleceniem żywieniowym jest odpowiednie nawodnienie. Preferowana jest przede wszystkim woda niegazowana, słabe napary herbaty oraz zioła. Zaleca się, żeby ograniczyć zaś kawę i mocną herbatę, które nasilają kurczliwość jelita.
Jelito drażliwe dieta — ograniczenie laktozy
Szacuje się, że w Polsce prawie 20% dorosłych z zespołem jelita drażliwego ma nietolerancję laktozy, czyli nie jest w stanie prawidłowo trawić mleka i produktów mlecznych. Wówczas zaleca się dla tych osób dietę bezmleczną lub ze znacznym ograniczeniem produktów mlecznych w zależności od stopnia niedoboru laktazy. O nietolerancji laktozy można mówić, kiedy po zjedzeniu produktów zawierających laktozę (m.in. produkty mleczne) występują objawy niepożądane ze strony przewodu pokarmowego, takie jak wzdęcia oraz biegunki.
Dieta przy jelicie drażliwym — gluten
Na dzień dzisiejszy nie jest uzasadnione stosowanie diety bezglutenowej w jelicie drażliwym. Istnieją także różne doniesienia na temat wpływu glutenu na przebieg zespołu jelita drażliwego.
Na przykład jedno z badań dowiodło, że gluten ma niekorzystny wpływ na przebieg zespołu jelita drażliwego, jako czynnik zaostrzający dolegliwości bólowe, wzdęcia oraz zmieniający konsystencję stolca.
Z kolei w innym badaniu nie zaobserwowano znaczących różnic w dolegliwościach u pacjentów z nietolerancją glutenu niezwiązaną z celiakią, wykazujących również objawy zespołu jelita drażliwego.
Dlatego też zaleca się, by gluten wyeliminować z diety u osób z jelitem drażliwym tylko wtedy, jeżeli po jego spożyciu objawy się nasilają. Dodatkowo stosowanie diety bezglutenowej powinno być kontrolowane przez specjalistów, ponieważ niewłaściwe komponowanie takiej diety może skutkować wieloma niedoborami żywieniowymi.
Dieta na jelito drażliwe — LOW FODMAP
W ostatnich latach coraz więcej mówi się o diecie z niską zawartością FODMAP (ang. low Fermentable, Oligo-, Di-, Mono- saccharides And Polyols, L-FODMAP). Stosowana jest u coraz szerszej grupy pacjentów, szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych. Low FODMAP to dieta polegająca na eliminacji łatwo fermentujących oligo-, di- i monosacharydów (wszystkie formy cukru) oraz polioli (alkohole cukrowe, najczęściej obecne w sztucznych słodzikach, takich jak ksylitol, mannitol i sorbitol).
W normalnych warunkach produkty te ulegają fermentacji w jelicie grubym. Jeżeli zaś dochodzi do przerostu bakterii w jelicie cienkim, dzieje się to już na tym odcinku. Dodatkowo prowadzi to do nieprzyjemnych dolegliwości jak gazy, wzdęcia, bóle brzucha i luźne stolce.
Dieta LOW FODMPA fazy
Dieta L-FODMAP wprowadzana jest w dwóch fazach. W pierwszej, która trwa zwykle 6 do 8 tygodni, eliminuje się produkty zawierające duże ilości FODMAP takie jak twarogi, mleko, produkty pszenne, cebulę, kalafior, miód, syrop glukozowo- -fruktozowy, słodziki. Następnie przechodzi się do fazy drugiej, w której, zależnie od indywidualnej tolerancji, stopniowo włącza się produkty o niskiej zawartości FODMAP (sery żółte, produkty bezglutenowe, mięso, ryby, jaja).
Zespół jelita drażliwego dieta — produkty zalecane i przeciwwskazane
| PRODUKT | WYSOKA ZAWARTOŚĆ FODMAP | NISKA ZAWARTOŚĆ FODMAP |
| Warzywa | Karczoch, szparagi, buraki, kapusta włoska, kalafior, kukurydza, czosnek, por, groszek cukrowy, pieczarki, cebula, groszek groch, kapusta kiszona, batat | Boćwina, cykoria, chili zielone, dynia zwykła, dymka, jarmuż, kabaczek, kalarepa, marchewka, ogórki, papryka czerwona, pietruszka, pomidory zwykłe, rzodkiewki, rukola, sałata masłowa, lodowa, seler korzeniowy, szczypiorek, ziemniaki , bakłażan <180g, brokuły kwiaty <270g, brokuł cały <90g, brukselka <74 g, cukinia <70g, fasolka szpar. ziel., kapusta czerw. <140g, pomidory z puszki <100g, pomidorki koktajlowe <200g, szpinak, awokado max 20g |
| Owoce | Jabłka, brzoskwinie, jeżyny, wiśnie, czereśnie, figi, grejpfruty, mango, nektarynki, morele, gruszki, śliwki, granaty, arbuz, rodzynki | Ananas, cytryna, kiwi, klementynki, limonka, mandarynki, papaja, rabarbar, truskawki, winogrona, banany niedojrzałe, borówki <60g, jagody <60g, maliny <90g, banany dojrzałe <30g |
| Rośliny strączkowe | Fasola, bób, soja, ziarna tofu jedwabiste | Kiełki fasoli mung, cieciorka z puszki, soczewica z puszki max.46g, soczewica gotowana max 23g, tofu twarde, tempeh |
| Mięso i jaja | Przetworzone | Indyk, jajka, jagnięcina, kurczak, ryby, mięczaki, wołowina, wieprzowina |
| Produkty zbożowe | Chleb żytni, żytni na zakwasie, pszenny, pełnoziarnisty, płatki jęczmienne, orkiszowe, owsiane błyskawiczne, mąka z amarantusa, jęczmienna, żytnia, orkiszowa, kus kus, makaron jajeczny, pszenny, orkiszowy | makaron pszenny, kasza bulgur, kasza grycz. niepal., amarantus ekspandowany, tortille kukurydziane, płatki owsiane górskie lub zwykłe, otręby ryżowe, otręby owsiane, kasza owsiana, pszenny biały na zakwasie, chleb bezglutenowy bez skrobi pszennej, chleb 100% orkisz na zakwasie, tapioka, ryż, quinoa, pszenny pełnoziarnisty na zakwasie, płatki kukurydziane, płatki quinoa, płatki ryżowe, płatki gryczane, mąka ziemniaczana, mąka orkiszowa przesiana, kukurydziana, mąka z sorgo, mąka z quinoa, mąka ryżowa, mąka jaglana, mąka jaglana, kasza jaglana, kasza kukurydziana |
| Orzechy | Nerkowca, pistacje | Makadamia, arachidowe, nasiona chia, brazylijskie, pekan, kasztany jadalne, nasiona dyni, sezam, nasiona słonecznika, włoskie, migdały, laskowe |
| Nabiał | Maślanka, kefir, mleko krowie, kozie, jogurty, lody, śmietana | Feta, masło, mozzarella, produkty bez laktozy, mleko bez laktozy, jogurt bez laktozy, sery twarde np. brie, camembert, cheddar, parmezan, ser kozi, pleśniowy, serek wiejski, ricotta, ser halloumi, twaróg zwykły |
| Zamienniki mleka | Mleko kokosowe UHT, owsiane, sojowe | Jogurt kokosowy, mleko migdałowe, mleko kokosowe z puszki, mleko owsiane max. 120g, mleko ryżowe, mleko z konopii |
| Przyprawy | Miód, dżem, syrop z agawy, słodziki, syrop glukozowo-fruktozowy, inulina, korzeń cykorii, hummus, ketchup | Bazylia, kolendra, curry, kozieradka, oregano, rozmaryn, estragon, tymianek, czarny pieprz, kardamon, chilli w proszku, cynamon, goździki, kminek, nasiona gorczycy, gałka muszkatałowa, anyż, kurkuma, sól |
| Napoje | Kawa z laktozą, sok jabłkowy, woda kokosowa, sok pomarańczowy, karob, mocna herbata | Herbata zielona, biała, miętowa, sok pomidorowy, gin, piwo, wódka, whisky, wino |
Dieta na jelito drażliwe przepisy
Szakszuka z serem i szpinakiem
Składniki:
- ser twarogowy chudy 1 łyżka
- masło klarowane 1 łyżeczka
- oliwa z oliwek 1 łyżeczka
- czarnuszka
- pomidorki koktajlowe 3 sztuki
- szpinak 2 garście
- jajka 2 sztuki
- sól, pieprz
Szpinak opłucz i osusz. Na patelni rozgrzej oliwę. Dodaj szpinak, mieszaj aż zmięknie. Następnie dodaj masło, sól, pieprz. Zrób wgłębienie i wbij w nie jajka po jednym. Zmniejsz ogień i smaż, aż białka się zetną (przez ok. 10 min.). Możesz smażyć pod przykryciem. Na koniec dodaj pokrojone pomidorki i pokruszony twaróg. Całość posyp czarnuszką.
Faszerowana papryka mięsem i ryżem
Składniki:
- papryka czerwona 1 sztuka
- filet z piersi indyka 150 g zmielony
- pomidory pokrojone z puszki ½ puszki
- Przyprawy: świeża bazylia, natka pietruszki, sól, pieprz
- Ryż brązowy 60 g
- Mix sałat 1 garść
- Sok z cytryny 1 łyżeczka
Zmielone mięso wymieszaj z ulubionymi przyprawami. Paprykę przekrój wzdłuż na pół i wykrój gniazda nasienne. Paprykę nafaszeruj mięsem i wstaw do piekarnika nagrzanego do ok. 180 stopni na 40 minut. W międzyczasie przygotuj sos: pomidory z puszki przełóż na patelnię, dopraw, zagotuj. Dodaj świeże zioła, na przykład bazylię. Ryż ugotuj w lekko osolonej wodzie. Gotowy ryż przełóż na talerz z pieczoną papryką i polej sosem pomidorowym. Na koniec podaj z ulubionym mixem sałat (można polać oliwą i skropić sokiem z cytryny).
Smoothie czekoladowo – bananowe
Składniki:
- Mleko ryżowe 1 szklanka
- Banan 1 sztuka
- Kakao w proszku bez cukru 1 łyżka
- Siemię lniane 1 łyżeczka
- Syrop klonowy 1 łyżeczka (opcjonalnie)
- Lód pokruszony 1 łyżka
Wszystkie składniki połącz za pomocą blendera. Na koniec posyp pokruszonym lodem.
Bibliografia:
- Pawlak, Katarzyna „Dieta L-FODMAP w leczeniu zespołu jelita drażliwego” Bromat Chem Toksykol 2 (2017): 179-183
- Adrych Krystian „Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych” Forum Medycyny Rodzinnej. Vol. 12. No. 6. 2018
- Cuber Iwona „Irritable bowel syndrome–a literature review Zespół jelita drażliwego–przegląd literatury” (2023)
- Hanna Stolińska-Fiedorowicz „Jelito drażliwe. Leczenie dietą” Warszawa 2018.
