W drugi wtorek maja przypada Europejski Dzień Profilaktyki Udarowej. Udar mózgu jest nagłym stanem bezpośrednio zagrażającym życiu. Według definicji zaproponowanej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), udar mózgu: to zespół kliniczny charakteryzujący się nagłym wystąpieniem ogniskowego, a niekiedy uogólnionego zaburzenia czynności mózgu, którego objawy utrzymują się dłużej niż 24 godziny albo prowadzą do zgonu i nie posiadają przyczyny innej niż naczyniowa. Sprawdź, jak go rozpoznać oraz dowiedz się jak można się przed nim uchronić.

Jak dochodzi do udaru?

Incydent ten powstaje najczęściej na skutek pęknięcia blaszki miażdżycowej w naczyniu, które doprowadza krew do danego miejsca. W zależności od lokalizacji niedokrwienia możemy wyróżnić zawał serca, płuca lub tkanki mózgowej (ten ostatni przypadek określa się terminem niedokrwiennego udaru mózgu). Aktualnie wiadomo, że nadrzędną rolę w rozwoju miażdżycy i jej powikłań odgrywają związane ze stylem życia czynniki środowiskowe, do których oprócz niskiej aktywności fizycznej i palenia tytoniu zalicza się nieprawidłowe żywienie.

Rodzaje udarów

Znane są dwa rodzaje udarów:

• Niedokrwienny, który powstaje, gdy dochodzi do niedrożności tętnicy, która zaopatruje mózg w krew. Najczęstszą jego przyczyną jest miażdżyca, gdyż dochodzi do odkładania się  blaszek miażdżycowych w naczyniach, co powoduje zwężenie przepływu krwi.
• Krwotoczny, w którym dochodzi do pęknięcia naczynia i wylewu krwi do mózgu. Dzieli się go na śródmózgowy oraz podpajęczynówkowy. Pierwszy jest rezultatem źle leczonego lub nieleczonego w ogóle nadciśnienia tętniczego. Drugi z kolei związany jest z wadami ścian naczyń.

Udar – objawy

Do najczęstszych objawów klinicznych udaru należą:

• drętwienie lub osłabienie mięśni połowy twarzy z asymetrią twarzy,
• osłabienie siły kończyn, 
• trudności w wysławianiu się i rozumieniu mowy, 
• zaburzenia równowagi lub zawroty głowy, 
• zaburzenia ostrości wzroku po jednej lub obu stronach,
• zaburzenia w polu widzenia, podwójne widzenie.

 Często udarowi towarzyszyć może ból głowy, nudności i wymioty oraz utrata świadomości.

Czynniki ryzyka udaru

Przyczynami udarów mózgu mogą być czynniki od nas niezależne i czynniki, na które mamy wpływ i możemy je eliminować. Do czynników niezależnych należą: wiek, płeć, (mężczyźni częściej), rasa (u afrykanerów i latynosów częściej) oraz uwarunkowania genetyczne (rodzinne). Przyczyn od nas zależnych jest dużo więcej, niektóre można wyeliminować poddając się zabiegom chirurgicznym, inne przez systematyczną farmakoterapię, a jeszcze inne można wyeliminować samodzielnie. 

Do modyfikowalnych czynników ryzyka udaru zalicza się:

• nadciśnienie tętnicze,
• hiperlipidemię,
• cukrzycę,
• otyłość- BMI>30,
• palenie tytoniu,
• konsumpcję alkoholu w ilości większej niż 2 napoje alkoholowe u mężczyzn i więcej niż jeden u kobiet (odpowiednio 20 i 10 g etanolu),
• aktywność fizyczna mniej niż 30-60 min ćwiczeń aerobowych na dzień.

Jak zapobiec udarowi mózgu? 

Poza farmakoterapią i leczeniem zabiegowym dużą wagę w profilaktyce udaru przywiązuje się do poprawy stylu życia. Do najważniejszych czynników ryzyka udaru, które można modyfikować w tym zakresie należą palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, aktywność fizyczna, dieta oraz masa ciała.

1. Rzuć palenie 

Palenie tytoniu jest silnym, niezależnym czynnikiem chorób naczyniowych, w tym także udaru mózgu zarówno niedokrwiennego, jak i krwotocznego. Badania wykazały, że palacze są narażeni na ponad dwukrotnie większe ryzyko udaru, przy czym ryzyko to wzrasta znacząco u osób palących dużo.

2. Ogranicz spożycie alkoholu 

Spożycie alkoholu nie powinno przekraczać 10-20 g (w przeliczeniu na czysty etanol) dla kobiet i 20-30 g dla mężczyzn. 

3. Ruszaj się 

Zwiększenie aktywności fizycznej skutkuje zmniejszeniem zapadalności na schorzenia sercowo-naczyniowe, także udar mózgu. Rekomendowany jest regularny wysiłek fizyczny, umiarkowanie intensywny, przez min. 30 minut dziennie (szybki marsz, jogging, jazda na rowerze, aerobik).

4. Zadbaj o dietę 

Nie ma jednoznacznych dowodów naukowych na wpływ specyficznych produktów żywnościowych na udar mózgu, jednak w profilaktyce tej choroby zaleca się dietę ubogą w sód i bogatą w potas (sprzyja redukcji nadciśnienia tętniczego), częste spożywanie owoców i warzyw oraz ograniczenie tłuszczów zwierzęcych.

5. Utrzymuj masę ciała w normie 

Liczne badania wykazały, że wzrost masy ciała jest bezpośrednio związany z ryzykiem udaru. Należy dążyć do zmniejszenia lub zlikwidowania nadmiernej masy ciałai, szczególnie, że jest ona znamiennie powiązana z innymi czynnikami ryzyka jak nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemia, cukrzyca. 

Dieta po udarze 

Podstawę diety osoby po udarze powinny stanowić produkty roślinne – warzywa, owoce (zwłaszcza bogate w antyoksydanty, np. czarne jagody) oraz pełnoziarniste produkty zbożowe o wysokiej zawartości błonnika pokarmowego (pieczywo pełnoziarniste, grube kasze, ryż brązowy, naturalne płatki zbożowe (np. owsiane) i otręby). Szczególnie ważne w diecie osoby po udarze są kwasy tłuszczowe – jadłospis powinien obfitować jedynie w dobre ich źródła, do których możemy zaliczyć: olej rzepakowy, oliwę z oliwek, olej lniany oraz nasiona i orzechy, które są dodatkowo bogate w błonnik pokarmowy, magnez, potas i antyoksydanty. Jako źródło białka zwierzęcego w diecie zalecane jest chude mięso (kurczak, indyk bez skóry, cielęcina) oraz ryby, zwłaszcza morskie (łosoś, makrela, śledź, dorsz), które dostarczają również kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, o potwierdzonym korzystnym działaniu na układ sercowo-naczyniowy. Należy również uwzględnić spożycie nasion strączkowych (soja, groch, fasola, soczewica), które mogą zastępować potrawy mięsne. 

Co należy wykluczyć z diety po udarze? 

Z diety powinny zostać wykluczone: masło, twarde margaryny, smalec, słonina, tłuste mięso, tłuste kiełbasy, parówki i podroby, śmietana, majonez, gotowe sosy, wyroby cukiernicze, słodycze, chipsy, fast foody. Najlepiej byłoby również zrezygnować z potraw smażonych. W razie konieczności smażenia powinno ono odbywać się krótko, najlepiej bez tłuszczu lub w małej jego ilości (oliwa z oliwek, olej rzepakowy). 

Czy po udarze można pić alkohol? 

Dokładny związek między spożyciem alkoholu a ryzykiem udaru mózgu pozostaje niejasny. Uznaje się, że nadużywanie alkoholu wpływa na wzrost ryzyka udaru. Istnieją obserwacje, że spożywanie umiarkowanych ilości etanolu (20–30g/dobę), zwłaszcza czerwonego wina, może wpływać korzystnie na gospodarkę lipidową i układ krzepnięcia, a w konsekwencji obniżać ryzyko udaru. U osób pijących alkohol zaleca się ograniczenie jego spożycia najwyżej do 2 drinków dziennie u mężczyzn i 1 u kobiet niebędących w ciąży. Jeżeli nie piłeś do tej pory alkoholu- nie zaczynaj. 

Bibliografia: 

1. Turaj, Wojciech. „Objawy i zespoły kliniczne udaru.” (2007).
2. Strepikowska, Agnieszka, and Adam Buciński. „Udar mózgu–czynniki ryzyka i profilaktyka.” Postępy farmakoterapii 65.1 (2009): 46-50.
3. Mazur, Roman, and Małgorzata Świerkocka-Miastkowska. „Udar mózgu-pierwsze objawy.” Choroby serca i naczyń 2.2 (2005): 84-87.
4. Falkiewicz, Kinga. „Jak powinna wyglądać dieta pacjenta po zawale serca i niedokrwiennym udarze mózgu?.”
5. Lewera, Dariusz. „udar mózgu.” (2018).
6. Cichońska, Małgorzata, Monika Borek, and Wioletta Krawczyk. „Wybrane czynniki ryzyka, choroby i zespoły objawowe prowadzące do występowania udarów mózgu.” Acta Scientifica Academiae Ostroviensis 1 (2012): 27-46.