Cukrzyca — charakterystyka, dieta, suplementacja

Cukrzyca to stan utraty przez organizm zdolności do właściwego metabolizowania glukozy. Według danych epidemiologicznych Narodowego Funduszu Zdrowia w 2018 roku liczba chorych na cukrzycę osiągnęła poziom 3 mln zachorowań (ok. 10% populacji). Każdego roku w latach 2013-2018 odnotowywano w systemie publicznym blisko 300 tys. nowych przypadków cukrzycy wśród osób dorosłych. Sprawdź, jakie objawy daje cukrzyca, jak ją zdiagnozować oraz postępować dietetycznie.

Cukrzyca — objawy

Objawy wskazujące na możliwość występowania cukrzycy ze znaczną hiperglikemią:

• nasilona diureza (wielomocz),
• wzmożone pragnienie,
• utrata masy ciała niewytłumaczona celowym odchudzaniem,

Inne, mniej typowe objawy:

• osłabienie i wzmożona senność,
• zmiany ropne na skórze,
• stan zapalny narządów moczowo-płciowych.

Rodzaje cukrzycy

• Cukrzyca typu 1 – jest chorobą autoimmunologiczną, najczęściej dotykającą dzieci, choć może wystąpić także u dorosłych. Dochodzi do niej, gdy organizm produkuje przeciwciała przeciwko komórkom beta trzustki niszcząc je. W wyniku tego procesu w organizmie nie ma insuliny i musi być ona podawana z zewnątrz.
• Cukrzyca typu 2 – rozwija się na skutek zmniejszonej produkcji insuliny przez trzustkę lub w wyniku wzrastającej insulinooporności tkanek organizmu. W pierwszym przypadku główne skrzypce grają czynniki genetyczne. W drugim natomiast to, na co my sami mamy wpływ, czyli czynniki środowiskowe, m.in. zła dieta prowadząca do otyłości.
• Cukrzyca ciążowa – to zaburzenie tolerancji węglowodanów, występujące między 24. a 28. tygodniem ciąży. Stanowi sygnał ostrzegawczy – istnieje duże ryzyko rozwinięcia cukrzycy typu 2 w późniejszym czasie. Odpowiednia terapia i zmiana nawyków żywieniowych niweluje to ryzyko.

Jak rozpoznać cukrzycę?

W przypadku występowania objawów cukrzycy należy wykonać oznaczenie glikemii przygodnej – wynik ≥ 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/l) jest podstawą do rozpoznania cukrzycy.

Przy braku występowania objawów lub przy współistnieniu objawów i glikemii przygodnej < 200 mg/dl (< 11,1 mmol/l) cukrzycę można rozpoznać na podstawie:

• 2-krotnego oznaczenia glikemii na czczo w godzinach porannych (każde oznaczenie należy wykonać innego dnia) – dwa wyniki ≥ 126 mg/dl (≥ 7,0 mmol/l) są podstawą do rozpoznania cukrzycy;
• jednorazowego oznaczenia hemoglobiny glikowanej (HbA1c) – wartość ≥ 6,5% (≥ 48 mmol/ mol) wskazuje na rozpoznanie cukrzycy;

Zasady rozpoznawania zaburzeń tolerancji glukozy

Dieta w cukrzycy

Redukcja masy ciała

W przypadku cukrzycy typu 2 podstawowym celem profilaktyki wtórnej jest zachowanie prawidłowej kontroli metabolicznej choroby i zmniejszenie masy ciała. Spadek masy ciała o przynajmniej 5% (zalecane 7%) w porównaniu z wyjściową masą ciała wpływa na poprawę glikemii. Dzienne obniżenie kaloryczności o 500 – 700 kcal uważane jest za bezpieczne.

Węglowodany

• Udział węglowodanów w diecie powinien wynosić około 45% całkowitej ilości energii. Jeśli węglowodany pochodzą z produktów o niskim IG i dużym udziale błonnika, ich udział ogólnej kaloryczności diety może być większy (nawet do 60%).
• Główne źródło węglowodanów powinny stanowić pełnoziarniste produkty zbożowe, zwłaszcza o niskim IG (< 55).
• Minimalna dzienna podaż błonnika pokarmowego powinna wynosić 25 g lub 15 g/1000 kcal diety. Należy dążyć do zwiększenia spożycia błonnika pokarmowego przez włączenie co najmniej 2 porcji pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz 3 porcji warzyw bogatych w błonnik.
• W diecie powinny dominować pełnoziarniste produkty zbożowe (pieczywo razowe, ciemne makarony i ryż, gruboziarniste kasze – gryczana i pęczak, płatki i otręby zbożowe, świeże warzywa i owoce).
• Ograniczeniu podlegają produkty zasobne w węglowodany proste (<10% całkowitego zapotrzebowania energetycznego), w tym szczególnie słodycze, słodkie wyroby cukiernicze, napoje gazowane, soki, napoje energetyzujące oraz miód.
• Dopuszcza się dzienne spożycie fruktozy w ilości nie większej niż 50 g/d.
• Słodziki mogą być stosowane w ilości zalecanej przez producenta.

Białko

• Udział energii pochodzącej z białka w diecie powinien wynosić 15–20% (około 1–1,5 g/kg m.c./dzień).
• U osób z cukrzycą typu 2 z nadmierną masą ciała, dieta zawierająca 20–30% białka, zapewnia większą sytość oraz ułatwia redukcję.
• Chorzy z przewlekłą chorobą nerek powinni utrzymać podaż białka w ilości około 0,8–1 g/kg m.c./dzień.
• Nie istnieje konieczność ograniczania białka zwierzęcego, chociaż u niektórych osób korzystne może być zastępowanie białka zwierzęcego białkiem roślinnym (np. sojowym).
• Jako źródło białka zaleca się: chude mięso drobiowe, jaja, sery białe i żółte, produkty mleczne fermentowane, ryby, nasiona roślin strączkowych.

Tłuszcze

• Udział tłuszczu powinien być taki jak w diecie osób bez cukrzycy i może wahać się od 25% do 40%.
• Jakość tłuszczu w diecie jest ważniejsza niż jego ilość ogółem. Przy wysokiej podaży tłuszczu szczególnie ważny jest udział poszczególnych rodzajów kwasów tłuszczowych.
• Tłuszcze nasycone powinny stanowić mniej niż 10% wartości energetycznej diety.
• Tłuszcze jednonienasycone powinny zapewnić do 20% wartości energetycznej diety, a wielonienasycone kwasy tłuszczowe powinny stanowić ok. 6-10%.
• Zawartość cholesterolu w diecie nie powinna przekraczać 300 mg/dzień, a u chorych z dyslipidemią < 200 mg/dzień.
• W diecie należy zwiększyć udział tłuszczów pochodzenia roślinnego: oliwa z oliwek, oleje roślinne, orzechy, nasiona, pestki, tłuste ryby morskie (łosoś, tuńczyk, makrela, śledź).

Alkohol

• Spożywanie alkoholu przez osoby z cukrzycą nie jest zalecane.
• Alkohol hamuje uwalnianie glukozy z wątroby i w związku z tym jego spożycie (zwłaszcza bez przekąski) może sprzyjać hipoglikemii.
• Dopuszcza się spożywanie czystego alkoholu etylowego w ilości nie większej niż 20 g/dzień przez kobiety i 30 g/dzień przez mężczyzn.

Sól kuchenna

Ilość soli (pochodzącej ze wszystkich źródeł – produkty i solenie potraw) nie powinna przekraczać 5 g/dzień (2300 mg sodu/dzień), tj. 1 łyżeczka.

Cukrzyca — suplementacja

Suplementacja witamin lub mikroelementów u osób, u których nie stwierdza się ich niedoborów, nie jest wymagana, ale warto zwrócić uwagę na poniższe składniki.

Witamina D

Udowodniono, że niedobór witaminy D zmniejsza wrażliwość na insulinę i zaburza prawidłową pracę komórek β. Suplementacja witaminy D3 w cukrzycy powinna być zgodna z zaleceniami dla populacji ogólnej.

Czarnuszka

Przeprowadzono szereg badań, które wykazały korzyści wynikające ze stosowania czarnuszki siewnej u cukrzyków. Podawanie 2,5 ml oleju z nasion czarnuszki spowodowało znaczący spadek glikemii w 120 minucie testu OGTT.

Morwa biała

Morwę białą stosuje się w łagodzeniu przebiegu cukrzycy. Jej oddziaływanie na parametry glikemiczne zostało szeroko ocenione w badaniach na modelach zwierzęcych. Z tego powodu powszechnie stosuje się ją jako składnik suplementów diety oraz środek wspomagający w stabilizowaniu poziomu cukru w organizmie.

Bibliografia:

1. Araszkiewicz, A., et al. „Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą 2023-Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego.” Curr. Top. Diabet 3 (2023): 1-140.
2. Gnalicka, Aleksandra, Katarzyna Korzeniowska, and Anna Jabłecka. „Suplementacja diety w cukrzycy typu 2 w świetle najnowszych badań.” Forum Zaburzeń Metabolicznych. Vol. 5. No. 2. 2014.