ADEK – witaminy rozpuszczalne w tłuszczach

Zazwyczaj witaminy dzieli się na dwie grupy w zależności od rozpuszczalności: rozpuszczalne w wodzie (m.in. witaminy z grupy B
i witamina C) oraz witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (witaminy A, D, E, K). Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach pod wieloma względami różnią się od witamin rozpuszczalnych w wodzie. Różnice te dotyczą przede wszystkim sposobu absorbowania ich przez organizm, transportowania w organizmie oraz miejsca, w którym są magazynowane.

Co musisz wiedzieć o witaminach rozpuszczalnych w tłuszczach (wit. A, D, E, K):

• Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach występują w tłuszczach i składnikach tłuszczowych żywności.
• Z uwagi na fakt, że nie rozpuszczają się w wodzie, wymagają obecności żółci do wchłaniania oraz lipoprotein do transportu w organizmie.
• Magazynowane są w różnych tkankach, głównie w wątrobie i tkance tłuszczowej.
• Wykazują większą stabilność niż witaminy rozpuszczalne w wodzie (są mniej podatne na działanie wysokich temperatur, tlenu oraz światła).
• Wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach możliwe jest dzięki obecności tłuszczu w pożywieniu.
• Osoby chorujące na zaburzenia wchłaniania tłuszczu oraz spożywające niewielkie jego ilości są w większym stopniu narażone na występowanie niedoborów witamin z tej grupy!

Klasyczne niedobory tych witamin mogą objawiać się klinicznie ślepotą zmierzchową (witamina A), osteomalacją (witamina D), szybszym starzeniem się skóry (witamina E) i krwotokiem (witamina K).

Na co wpływają witaminy rozpuszczalne w tłuszczach:

Witamina A

• Witamina A to kilka związków wykazujących aktywność biologiczną retinolu.
• Jest niezbędna w procesie widzenia (retinal wchodzi w skład rodopsyny – światłoczułego barwnika znajdującego się w pręcikach siatkówki)
• Zapewnia prawidłową czynność tkanki nabłonkowej skóry oraz błon śluzowych – współuczestniczy w syntezie śluzu chroniącego tkankę nabłonkową. W ten sposób zapobiega zakażeniom dróg oddechowych, dróg moczowych, dróg rodnych, skóry, przewodu pokarmowego.
• Wzmacnia układ odpornościowy, poprzez utrzymanie sprawności grasicy (narządu, w którym dochodzi m.in. do dojrzewania limfocytów T).
• Wpływa na zwiększone wytwarzanie ciał odpornościowych krwi – białych krwinek.
• Związki z grupy witaminy A niezbędne są również do: przemiany w organizmie lipidów, hormonów, zwłaszcza tarczycy. Biorą także udział w wytwarzaniu progesteronu u mężczyzn.
• Posiada właściwości przeciwutleniające, szczególnie β-karoten, który chroni przed działaniem wolnych rodników.

Objawy niedoboru witaminy A

• Niedobór witaminy A prowadzi m.in. do: suchości i zgrubienia spojówek, suchości rogówek, zapalenia brzegów powiek, niedowidzenia po zmierzchu, tzw. kurza ślepota.
• W przypadku dużych niedoborów tej witaminy może dojść do znacznego upośledzenia wzroku, a nawet całkowitej ślepoty.
• Niedobór tej witaminy objawia się słabym wzrostem u dzieci.
• Obserwuje się również suchość, łuszczenie oraz wysychanie skóry.
• Szczególnie wrażliwa na niedobory witaminy A jest tkanka płucna (dochodzi do częstych stanów zapalnych oskrzeli).
• Innymi objawami niedostatecznego zaopatrzenia organizmu w tę witaminę może być zanik gruczołów łojowych, kamica nerkowa, trudności w gojeniu się ran i łysienie plackowate.

Witamina D

• Witamina ta obecnie nazywana jest również prohormonem. Termin witamina D obejmuje trzy związki należące do steroidów, wykazujące właściwości przeciwkrzywicze. Są to cholekalcyferol (witamina D₃), ergokalcyferol (witamina D₂) oraz 25-hydroksykalcyferol.
• Czynna forma witaminy D transportowana jest do różnych narządów (najwięcej do wątroby), gdzie jest odkładana w ilościach wystarczających nawet na kilkanaście tygodni. Część magazynowana jest w tkance tłuszczowej.
• Jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu kostnego oraz transportu wapnia.
• Wzmacnia układ odpornościowy.
• Korzystnie wpływa na układ nerwowy i mięśniowy poprzez regenerację neuronów i zwiększenie siły mięśni oraz masy mięśniowej.
• Obecnie uważa się, że redukuje ryzyko rozwoju nawet 17 różnych nowotworów, wśród nich raka pęcherza moczowego, piersi, okrężnicy, przełyku, żołądka, jajników, prostaty, odbytu, nerki, macicy oraz chłoniaka.
• Dotychczas udowodniono związek niskiej podaży witaminy D z takimi chorobami o etiologii autoimmunologicznej, jak cukrzyca typu 1, stwardnienie rozsiane (sclerosis multiplex – SM) i nieswoiste zapalenia jelit. Odpowiednie zaopatrzenie w witaminę D działa ochronnie i zmniejsza ryzyko zachorowania na SM, zaś u osób chorujących na SM jej podawanie zmniejsza częstość rzutów i ciężkość choroby.
• Większość badań wskazuje na związek niskiego poziomu witaminy D i zwiększonej podatności na astmę.
• Udowodniono udział witaminy D w regulacji ciśnienia krwi i profilaktyce choroby niedokrwiennej serca.

Więcej na ten temat przeczytasz w naszym artykule: Wszystko, co musisz wiedzieć o witaminie D3.

Objawy niedoboru witaminy D

Istnieje kilka jednostek chorobowych, w których dochodzi do zaburzeń wchłaniania i metabolizmu witaminy D, są to: nieswoiste zapalenia jelit, choroba trzewna, przewlekłe cholestazy, mukowiscydoza i zespół krótkiego jelita.

• Niedobór witaminy D u niemowląt i dzieci powoduje krzywicę.
• U osób dorosłych odwapnienie, rozmiękczenie kości (osteomalację), u osób starszych osteoporozę (demineralizację, zniekształcenia kośćca, porowatość i kruchość układu kostnego).
• Depresja, schizofrenia.
• Bóle mięśni.
• Astma, problemy oddechowe.
• Niskie stężenie witaminy D w organizmie może mieć także związek z rozwojem innych chorób, w tym sercowo-naczyniowych, autoimmunologicznych, neurodegeneracyjnych a nawet nowotworów.

Witamina E

• Pełni rolę biologicznego przeciwutleniacza – chroni organizm przed działaniem szkodliwych wolnych rodników, zapobiegając tym samym chorobom degeneracyjnym: miażdżycy, chorobom nowotworowym oraz procesom starzenia się komórek.
• Przyczynia się do zachowania prawidłowych funkcji narządów rozrodczych kobiet i mężczyzn.
• Może zmniejszać ryzyko rozwoju chorób neurodegeneracyjnych – choroby Alzhaimera, choroby Parkinsona.
• Może wykazywać działanie przeciwzakrzepowe, neuroprotekcyjne, antywirusowe.
• Posiada zdolność do obniżania poziomu złego cholesterolu LDL i podnoszenia stężenia dobrego HDL.
• Wpływa na utrzymanie wysokiej wydolności mięśni.
• Wykazuje działanie przeciwzapalne.

Więcej na ten temat znajdziesz w tekście: Witamina E – na co wpływa?

Objawy niedoboru witaminy E

• Zwiększona podatność erytrocytów na rozpad (hemolizę).
• Uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego.
• Upośledzenie sprawności układu odpornościowego.
• Wczesne starzenie się skóry.
• Pogorszenie wzroku.
• Bezpłodność.

Witamina K

• Aktywność biologiczną witaminy K wykazują trzy związki będące pochodnymi 2-metylo-1,4-naftochinonu.
• Jest syntetyzowana przez florę bakteryjną przewodu pokarmowego.
• Postaciami naturalnie występującymi w żywności są: filochinon (witamina K₁), i menachinony (witamina K₂MK)
• Magazynowana jest głównie w wątrobie.
• Ma działanie przeciwkrwotoczne.
• Bierze udział w formowaniu tkanki kostnej.
• Posiada właściwości antybakteryjne, przeciwzapalne, przeciwgrzybicze, przeciwbólowe.

Objawy niedoboru witaminy K

• Skłonności do krwawień (krwawienia z nosa, dziąseł, układu pokarmowego i moczowego, obfite krwawienia miesiączkowe u kobiet i przy małych skaleczeniach)
• Zwiększone zwapnienie (kalcyfikacja) kości oraz naczyń tętniczych
• Niedobór witaminy K może wystąpić w chorobach wątroby, w zaburzeniach wchłaniania, w chorobach nowotworowych oraz podczas stosowania niektórych antybiotyków.

Dlaczego warto suplementować razem witaminy ADEK w jednym preparacie?

• Witaminy A, D, E i K warunkują prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Ich niedobory mogą objawiać się spadkiem odporności, pogorszeniem stanu skóry oraz w niektórych przypadkach zaburzeniami krzepnięcia krwi.
• Są witaminami rozpuszczalnymi w tłuszczach, dlatego zażywając jeden suplement nie musimy pamiętać (tak jak ma to miejsce w przypadku suplementacji każdą witaminą oddzielnie), żeby za każdym razem zażywać je w obecności tłuszczu.
• Rozpuszczalne w tłuszczach mikroelementy odgrywają również istotną rolę w zapobieganiu rozwojowi zespołu metabolicznego (metabolic syndrome – MetS) dzięki ich właściwościom przeciwutleniającym i przeciwzapalnym.
• Grupą szczególnie narażoną na ryzyko niedoboru witamin ADEK są osoby chorujące na zaburzenia wchłaniania tłuszczu oraz spożywające niewielkie jego ilości.

Należy jednak pamiętać, że:

• Jeśli suplementujemy preparaty wielowitaminowe, należy dokładnie sprawdzić ich skład, aby poprzez suplementację różnych preparatów jednocześnie nie doprowadzić do hiperwitaminozy.
• Część z dostępnych na rynku suplementów diety zawiera w swoim składzie dodatek tłuszczu (np. oliwę z oliwek, olej z czarnuszki) – w takim przypadku nie musimy się o nic więcej martwić. Jeżeli jednak nasz suplement diety nie zawiera w swoim składzie dodatku tłuszczu musimy zadbać o to, by witaminy ADEK przyjąć najlepiej w trakcie posiłku bogatego w tłuszcze (może to być kanapka posmarowana masłem/awokado, sałatka z dodatkiem dowolnego oleju, koktajl z dodatkiem oleju/ awokado, bądź też sama przekąska typu orzechy).

Środki ostrożności!

Osoby przyjmujące środki przeciwzakrzepowe zawierające antagonistów witaminy K (np. warfaryna i acenokumarol) powinny skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem suplementacji samej witaminy K, bądź suplementu zawierającego tę witaminę, w celu uniknięcia interakcji między lekami a witaminą K.

Ważne jest również prowadzenie zdrowego trybu życia i zrównoważonego sposobu odżywiania się.

Bibliografia:

1. Ciborowska, Helena, and Rudnicka A. Dietetyka. “Żywienie zdrowego i chorego człowieka.” Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa359 (2017): 465-469.
2. Gawęcki, Jan, Stanisław Berger, and Anna Brzozowska. Żywienie człowieka. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011.
3. Jarosz, Mirosław, et al. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny, 2020.
4. Dittfeld, Anna, et al. “Wielokierunkowe działanie witaminy D.” Annales Academiae Medicae Silesiensis. Vol. 68. No. 1. 2014.
5. Pałasz M., Petzke E., Atlas witamin. Warszawa 2018, Wydawnictwo SBM Sp. z o.o. Moyad M. Przewodnik po świecie suplementów. Łódź 2016. Wydawnictwo Galaktyka Sp. z o.o
6. Zaborska, A., J. Król, and A. Brodziak. “Witamina E właściwości i znaczenie dla człowieka.” Przemysł Spożywczy69 (2015).
7. Szymańska, Renata, Beatrycze Nowicka, and Jerzy Kruk. “Witamina E: metabolizm i funkcje.” Kosmos1-2 (282-283) (2009).
8. Bieniek, Joanna, et al. “Witamina K a kalcyfikacja naczyń krwionośnych.” Choroby Serca i Naczyń3 (2015): 165-171.